Tre Muskëterët

Mbi librin Romani “Tre muskëterët” i Aleksandër Dymasë u botua fillimisht me kapituj në gazetën “Siécle”, nga marsi deri në korrik të vitit 1844. Më pas u botua me volume, po në vitin 1844, nga shtëpia botuese “Baudry” dhe u ribotua më 1846 te “Fellens dhe Dufour” me ilustrimet e Vivant Beauce. Romani tregon aventurat e një gaskonati trim të çartur 18 vjeçar me emrin D’Artanjan, që vjen në Paris të bëjë karrierë në trupën e muskëterëve. Krijon miqësi me Atosin, Portosin dhe Aramisin, muskëterë të mbretit Luigj XIII. Këta katër burra do t’i kundërvihen kryeministrit, kardinalit Risheljë dhe agjentëve të tij, mes të cilëve konti Roshfor dhe bukuroshja misterioze Miledi dë Uinter, për të shpëtuar nderin e mbretëreshës së Francës, Ana e Austrisë. Me duelet, betejat, përleshjet e shumta dhe zhvillimet romaneske, “Tre muskëterët” është shembulli tipik i romanit kalorësiak dhe suksesi i romanit qe aq i menjëhertë dhe aq i madh, sa vetë Dymaja e përshtati veprën për pjesë teatrale dhe i rimori të katër heronjtë për të shkruar edhe dy romane të tjera “Njëzet vjet më vonë” dhe “Vikonti i Bargelonne s ose Dhjetë vjet më vonë” në vitet 1847 1850, duke krijuar kështu trilogjinë e tre muskëterëve. Përherë e më popullore, kjo vepër ka frymëzuar një numër shumë të madh filmash dhe pjesësh teatrale. Koment nga Mira Meksi “Tre muskëterët”, një nga romanet më të famshëm kalorësiakë të shekullit të XIX të, që i thurte himn miqësisë së vërtetë, motoja e së cilës “Një për të gjithë e të gjithë për një”, kishte gati dy shekuj që kish rrëmbyer zemrat e rinisë së botës… Thuhej se së bashku me “Don Kishotin e Mançës”, “Tre muskëterët”, i botuar që më 1844, i ribotuar dhe i stërbotuar në të gjitha gjuhët e botës, nën dhjetëra qindra forma kopertinash, qe libri më i lexuar mbarëbotërisht, pas Biblës…Përpara se të ishte heroi famëmadh i “Tre muskëterëve”, D’Artanjani, me emrin e vërtetë Charles de Batz de Castelmore d’Artagnan, ka luftuar dy shekuj më parë në të gjitha frontet në shërbim të Luigjit të XIV të. Odile Bordaz, që u ka kushtuar shumë libra muskëterëve, pohon se ka fort të ngjarë që D’Artanjani të jetë varrosur në kishën e Wolder it pranë Mastrihtit. “Me kolegët e mi arkeologë, arkivistë, holandezë kemi studiuar hartat e Mastrihtit të bëra në atë kohë nga ekipi i Vauban it. Shihet qartë kampi i ushtrisë së mbretit që rrethonte qytetin” tregon ajo. Luigjit i XIV të dhe muskëterët kishin ngritur kazermën e tyre në fshatin fqinj me Wolder in. “Logjikisht që aty D’Artanjani me të tijtë u nisën më 25 qershor 1673 për t’i pushtuar me sulm muret e qytetit dhe u vra nga një e shtënë mushkete”, vazhdon ajo. Po atë ditë, Luigjit i XIV të i shkruan së shoqes, mbretëreshës Marie Therese: “Humba D’Artanjanin, të vetmin njeri që besoja…”. Sipas Odile Bordaz it, regjistrat famullitarë të rajonit tregojnë se personazhet “e rangut të lartë”, të vrarë në betejë, ishin varrosur në kishën më të afërt. Por nuk ekzistojnë regjistrat e kishës së Wolder it. “Sipas të gjithë treguesve ka më shumë se 90 % mundësi që D’Artanjani dhe të tjerë muskëterë të shtatmadhorisë së mbretit të jenë varrosur në kishën ngjitur me kampin e tyre”, pohon ajo. Hipoteza, sipas së cilës trupi i tij mund të qe sjellë në Francë, në mes të verës, nuk korrespondon me zakonet në kohë lufte, kur “duhej varrosur trupi shpejt”. Prifti i kishës Saint Pierre he Paul de Wolder, Piet van der Aart nuk i ka kundërshtuar gërmimet, por pret “një provë” për të dhënë autorizimin. Shpresa se D’Artanjani së shpejti do të ketë varr është e madhe; ndoshta zonja plakë, rojtarja e Muzeut të tij, nuk jeton më, porse tërë Gaskonës do t’i qetohet brenga shekullore.